Illustraties door Cliff van Thillo

De afgelopen vijf jaar hebben we met Meer Merwede gewerkt aan de gezamenlijke gebiedsaanpak van Merwede, onderdeel van de Merwedekanaalzone in Utrecht. Ons doel was het aanjagen van de transformatie, het gebied op de kaart, en het ondersteunen van de gezamenlijke gebiedsaanpak: het samen stadmaken. Deze aanpak was organisch te noemen. Middels evenementen, nieuwsberichten en social media benadrukten we bestaande kwaliteiten. De focus lag hierin op oude en nieuwe gebruikers en plekken die elkaar versterken en aanvullen. Bijeenkomsten waren er voor de verschillende belanghebbenden die op elkaar reageerden en zo de inhoud vormden van het ontwikkelperspectief en de ontwikkelambitie van het gebied. Belanghebbenden die ook samen gingen werken: ontwikkelaars gingen met elkaar en met verschillende gebiedsgebruikers om tafel en die gebruikers ook weer met elkaar. Er zijn gesprekken en plannen ontstaan waardoor belanghebbenden, stapsgewijs en samen, het gebied transformeren.

Ondertussen heeft het college in 2014 het coalitieakkoord Utrecht maken we samen gemaakt en in 2016 nam de Utrechtse gemeenteraad de motie Samen stadmaken aan. De transformatie is gaande en samen stadmaken is een feit. Ons doel is bereikt. Tijd om te stoppen met Meer Merwede.

Lees ook: Organische gebiedsontwikkeling, juist niet loslaten

Maar we durven nog niet los te laten. We zijn niet zeker van het vervolg van deze, eigenlijk nu al niet meer, organische gebiedsontwikkeling. De opgave lijkt te groot voor een organische aanpak. In de Ruimtelijke Strategie Utrecht (2016) kiest de gemeenteraad voor een ambitie om zes tot tienduizend woningen toe te voegen tussen de Mr Tellegenlaan en de A12 vóór 2030. De gemeente moet daarom ook een Milieu Effect Rapportage opstellen (MER): de voorwaarden waaronder deze ambitie uit te voeren is. In een omgevingsvisie worden de plannen nu verder uitgewerkt voor een groot deel van de Merwedekanaalzone. Vanaf Villa Jongerius tot aan de snelweg, bij de grens met Nieuwegein. En er is haast: zonder vastgestelde Omgevingsvisie en MER kan geen enkel bestemmingsplan worden gewijzigd en staan projecten, zoals Defensieterrein, Eendrachtslaan en de mogelijke vestiging van Holland Casino in de wacht.

Ik heb gezegd voor deze omgevingsvisie een alinea te schrijven over de gezamenlijke en organische gebiedsaanpak en hoe we deze door kunnen zetten in deze grote gebiedsontwikkeling naar misschien wel de meest hoogstedelijke wijk van Utrecht.

Organische gebiedsontwikkeling is te organiseren in de Merwedekanaalzone. Hieronder heb ik een aantal acties opgeschreven die organische gebiedsontwikkeling kunnen ondersteunen bij grootstedelijke opgaven. Deze zal ik voor de omgevingsvisie exact zal toespitsen op de Merwedekanaalzone (hier te downloaden zodra deze openbaar is). Acties die we kunnen ondernemen in Utrecht om de organische gebiedsontwikkeling, voor zover mijn inzicht reikt, zo goed als mogelijk door te voeren in de Merwedekanaalzone. Overigens is een deel hiervan al opgepakt door zowel gemeente als diverse belanghebbenden. 

FASEER DE ONTWIKKELINGEN

• Deel het gebied op in fasen waarin ontwikkeld wordt.
  De fasering wordt besloten aan de hand van overleg met belanghebbenden, het succes van de huidige architectuur en programmering en belemmeringen die opgelost moeten worden.
• Geef (hiermee) duidelijkheid aan initiatiefnemers.
  Zowel ontwikkelaars als (tijdelijke) gebruikers van een plek hebben baat bij duidelijkheid. Zodra zij weten wanneer de ontwikkeling kan beginnen, kunnen zij investeren in de tussentijd en de toekomst.
• Investeer voor in de openbare ruimte.
  Leg de eerste (en bruikbare) openbare ruimte vast aan. Denk hierbij aan een park, bomenlaan of vriendelijke en aantrekkelijke oever.
• Maak een kwaliteitskader en stel een intervisor in.
  Met een kwaliteitskader kun je per ontwikkeling de rest van de openbare ruimte en aangrenzende infrastructuur aanpakken. De intervisor zorgt er gedurende de jaren voor dat de beoogde kwaliteit bewaakt wordt.

PROGRAMMEER TIJDELIJKHEID EN INCLUSIVITEIT

• Stel eisen aan de inclusieve stad.
  Door afspraken te maken over de verdeling sociaal, vrije sector en koop bij woningen en maatschappelijk, creatief en commercieel bij niet-wonen geef je haalbare kaders aan voor de inclusieve stad. (Nu doen we het vaak met een ambitie of streven af.)
• Programmeer tijdelijk gebruik.
  En geef succesvolle tijdelijke initiatieven en ondernemers een plek in de ontwikkelingen, voor een prijs die bij hen past, mits het binnen de afgesproken verdeling voor de inclusieve stad past.
• Geef het gebruik van de toekomst nu al een plek.
  Denk hierbij aan deelauto’s, (de start van) een duurzame energiearchitectuur, maar ook voorzieningen zoals een flexwerkplek, koffiebar met wasserette of een deelkelder.

Lees ook: Alleen de vastgoedmarkt kan Utrecht redden (als de politiek dat wil)

 

BEHOUD EN VERGROOT BESTAANDE KWALITEITEN VOOR HERKENBARE IDENTITEIT

• Behoud historische kenmerken.
  Zichtbare of zichtbaar gemaakte kenmerken uit de geschiedenis vertellen het verhaal van de plek en zijn onderdeel van de identiteit. Door deze te behouden en in nieuwe ontwikkelingen te refereren aan de geschiedenis, vergroot je de herkenbaarheid van het gebied.
• Bijzondere functies met een positieve vibe
  Ook de bestaande functies zijn onderdeel van de identiteit van het gebied. Behoud degene die een positieve invloed hebben op de wijk en stad. Niet de kerncentrales en tippelzones, maar wel een koekjesfabrieken en pottenbakkers.
• Behoud architectuur uit zoveel mogelijk tijden.
  Ook architectuur vertelt het verhaal van het verleden. Behoud zoveel mogelijk stijlen voor de diversiteit en een zo compleet mogelijk verhaal. Ook wat gebouwen uit de jaren ’70 en ’80.
• Creëer de nieuwe openbare ruimte zoveel mogelijk vanuit de bestaande.
  Denk aan het behoud van water, bomen en bijzondere planten. Maar ook de routes die mens en dier hebben door de groenstructuur in het gebied: verbeter deze vanuit bestaande kwaliteiten.

CO-CREËER DE OPENBARE RUIMTE EN GEBOUWDE OMGEVING

• Betrek bewoners en organisaties uit de buurt bij het ontwerpen en invullen van de openbare ruimte.
  Door de omgeving samen met de eindgebruiker vorm te geven, is deze beter afgestemd op hun wensen en het type gebruik, maar ook biedt het de kans om een collectief te vormen voor het beheer en onderhoud. Wat weer kansen biedt voor de sociale cohesie.
• Maak onontworpen ruimtes.
  De openbare ruimte en gebouwde omgeving moet juist niet 100% af zijn na ontwikkeling. Laat ook ruimte open voor onvoorziene functies en geef de nieuwe bewoners en gebruikers van het gebied de gelegenheid om zelf iets toe te voegen aan de openbare ruimte.
• Laat grote en kleine(re) partijen samenwerken aan de gebiedsontwikkeling.
  Hiermee biedt je ruimte voor CPO en andersoortige ontwikkelingen op kleine schaal. Zorg dat er zowel ruimte is om kleine stukken grond te kopen als binnen (op een verdieping van) appartementencomplexen mee te ontwikkelen.