Van initiatiefnemer tot instituut

Van initiatiefnemer tot instituut

‘Initiatiefnemer’ is een aanduiding voor iedereen die iets onderneemt, iets nieuws begint zonder opdrachtgever. Dikwijls zonder directe vraag. Initiatiefnemers hebben altijd bestaan, maar het aantal groeit nu significant. Dat hebben we te danken aan google. We hebben allemaal toegang tot alle kennis en leggen gemakkelijk contact met gelijkgestemden. Deze groeiende zwerm initiatiefnemers stormt op overheden af en zij hebben hun handen vol met goede ideeën die zij wel of geen plek moeten geven. Hoe om te gaan met deze veranderingen? 

Het ontstaan van de initiatiefnemer anno nu
Ik ben ook initiatiefnemer. In 2012 startte ik met Meer Merwede: een initiatief om de transformatie van een distributiegebied in het Zuiden van Utrecht aan te jagen middels een gezamenlijke gebiedsaanpak. Al snel was ik niet meer alleen. Samen met Floris Grondman als compagnon en Maurice Hengeveld als redacteur kreeg het initiatief verder vorm.

Als ik uit moet leggen waarom Floris en ik initiatief hebben genomen in Merwede, begin ik vaak over de netwerksamenleving. Een samenleving waarin de burger niet afhankelijk is van grote bedrijven en instituten en waarbij verantwoordelijkheid meer dan ooit bij het individu ligt. Simpelweg omdat kennis zo toegankelijk is. Via google kunnen we vrijwel alles te weten komen. We hoeven er niet meer voor naar school of naar een loket van één of andere instelling die zich verantwoordelijk voelt voor ons. En we hoeven al helemaal niet meer naar de kerk, zoals dat voor de verlichting ging, om kennis tot ons te nemen. Bij een God die verantwoordelijk is voor al dat ons overkomt. Na de Bijbel kwam het boek en na het boek kregen we google. Nu zijn we zelf verantwoordelijk voor de waarheid die we kiezen en voor de dingen die we doen. Die verantwoordelijkheid nemen wij door ons in te zetten voor onze stad met de kennis, het netwerk en middelen die voorhanden liggen.

Initiatiefnemer voor de overheid: samenwerken of loslaten?
Vooral overheden zie ik worstelen met ons. Wie is nu wel en geen initiatiefnemer? Met welke initiatiefnemer werk je wel en niet samen? Wie kan prima werken zonder de overheid en heeft alleen een vergunning nodig? Wie faciliteer je, met wie werk je samen en wie ondersteun je?

Koffiebar: faciliteren
Zo ben ik er achter gekomen dat iemand die een koffiebar wil beginnen op een kantoorlocatie, binnenkomt bij de gemeente als initiatiefnemer. Een heel team wordt aan het werk gezet omdat de afdeling vergunningen er niets mee kan. Kwestie van een nieuw of flexibel bestemmingsplan, zeg je met een beetje logisch nadenken. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan: voor de gemeente moet een manier van werken veranderen die al decennia lang vastgeroest zit. Bovendien kunnen horecaondernemers die op een B-locatie gaan zitten niet de 100 euro per vierkante meter per jaar betalen. Maar dit is steun die de eigenaar moet bieden naar gelang de meerwaarde die hij of zij inziet van de koffiebar.

Gebiedsontwikkelaar: samenwerken
Nieuw in initiatievenland is de gebiedsontwikkelaar zonder bezit en met verbindend vermogen. Deze komt niet bij de gemeente voor een vergunning, maar voor een samenwerking. Wat de gemeente namelijk al wel veranderd heeft is het ‘faciliteren’ van ontwikkelingen en transformaties. Per initiatief (de ontwikkelaars) wordt gekeken wat wel en niet kan. Sturen doen zij niet meer. Verbinding leggen met elkaar en de omgeving moet de markt zelf doen. Een logische verandering. Traditionele eigenaren en ontwikkelaars kunnen hier echter nog niets mee: zij willen op zijn minst weten wat wel en niet mag voordat zij investeren in nieuwe plannen. In dit gat, dat de gemeente eerst zelf invulde, springt de gebiedsontwikkelaar zonder bezit. Een brug tussen sturen en faciliteren. Daarom is samenwerken hier een logische reactie.

Woongroepen en broedplaatsen: ondersteunen
Er zijn veel groepen mensen die samen het vermogen hebben om een pand aan te kopen of te huren en op te knappen. Vaak oude fabrieks- of kantoorpanden. Ook hier vormt het bestemmingsplan een obstakel en ook zij komen binnen als initiatiefnemer. Meer terecht dan de koffiebar, want deze groepen hebben extra ondersteuning nodig. Zij hebben vaak minder vermogen dan ontwikkelaars die willen slopen en nieuwbouw willen plegen, of zij die zoveel mogelijk woningen in één pand realiseren. Daar tegenover staat dat dit soort groepen wel een grote bijdrage levert aan de sociale cohesie en vernieuwing van een buurt of gebied. In Utrecht zie je dit bij Buurland en Vechtclub XL. Zij komen in plaats van de gevestigde orde zoals woningbouwcoöperaties en (tijdelijke) huisvesters van creatieve bedrijvigheid. Ondernemingen die de gemeente altijd een plek heeft gegeven in de stad. Daarom pleit ik voor ondersteuning van dit soort initiatiefnemers.

Geïnstitutionaliseerde initiatiefnemers: zwermen
In Utrecht zijn er zo veel initiatiefnemers die een steeds grotere plek innemen naast bedrijven en de gemeente dat zij zwermen vormen. Een extra laag aan de publiek-private samenwerking. Het Utrechts Verbond en de Utrechtse Ruimtemakers zijn twee voorbeelden van zwermen ondernemende burgers die in los verband samenwerken. Er is geen aangewezen leider of bestuur. Wie de leiding neemt in een project of onderwerp, kan volgers krijgen en datgene waar de meeste energie naartoe gaat, wordt uitgevoerd. Dit maakt de zwerm soepel en toegankelijk voor nieuwe deelnemers aan de zwerm. We inspireren en motiveren elkaar en zijn een samenwerkings- en sparringpartner voor overheden en bedrijven.

De samenwerking tussen initiatiefnemers onderling en met overheden en bedrijven is een professionaliseringsslag die wenselijk is voor de levensvatbaarheid van initiatieven. Maar het is ook gevaarlijk voor de snelheid en openheid van het netwerk: hebben we straks een paar winnaars of een structuur waarbinnen voor iedereen goed samengewerkt kan worden? Hoe dan ook: de netwerksamenleving is aan het verklonteren. Of dit goed is of niet, laat ik nog even in het midden. Hierover gaat mijn volgende blog.